ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޑިޕްރެޝަން ބައްޔާ މެދު އެކަށީގެންވާ މިންވަރަށް ސަމާލު ކަމެއް ނުދެވެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް މި ކަމާ މެދު ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުވެފައިވީ ނަމަވެސް، ބައެއް މީހުން ދެކޭ ގޮތުގައި ޑިޕްރެޝަނަކީ ހަމައެކަނި އިހުސާސްތަކާ ނުވަތަ އަމިއްލަ ވިސްނުމާ ގުޅުން ހުރި ކަމެކެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ގަބޫލު ކުރާ ގޮތުގައި މިއީ އީމާންކަން ދަށްވުމުގެ ނިޝާނެކެވެ. މި ކަހަލަ ޚިޔާލު ތަކެއްގެ ސަބަބުން ގިނަ ދިވެހިން މި ބައްޔަށް ފަރުވާ ހޯދުމަށް ފަސް ޖެހެއެވެ. ކަމާ ބެހޭ މާހިރުންނާއި ޢިލްމުވެރީން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ޑިޕްރެޝަނަކީ ޑޮކްޓަރީ އަދި ރޫޙާނީ ފަރުވާ ބޭނުންވާ ސިއްހީ ހާލަތެކެވެ.
ޑިޕްރެޝަނަކީ އާންމު ނަފުސާނީ ބައްޔެކެވެ. މިއީ ނިދުމާއި، ކެއުމާއި، ހަކަތައާއި، އަދި ސަމާލުކަން ދިނުމަށް އަސަރު ކުރާ ސީރިއަސް ހާލަތެކެވެ. މި ބަލީގެ މައިގަނޑު އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ދިގު މުއްދަތަކަށް ދެމިގެންދާ ހިތާމައާއި، ކަންކަމުގައި ޝައުޤުވެރިކަން ގެއްލުމާއި އަދި ދުވަހުން ދުވަހަށް ކުރަން ޖެހޭ ކަންކަން ކުރުމަށް ދަތިވުން ހިމެނެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ސިއްހަތު ޖަމިއްޔާ (2023) އިން ބުނާ ގޮތުގައި ޑިޕްރެޝަން ބަލި މެދުވެރި ވަނީ ޖިސްމާނީ، ނަފުސާނީ އަދި އިޖުތިމާއީ ސަބަބުތަކެއް އެކު ވެގެންނެވެ. އަދި، އެހެން ކޮންމެ ބައްޔެކޭ އެއްފަދައިން މި ބައްޔަށް ވެސް އެކަށީގެންވާ އެހީތެރިކަމާއި ފަރުވާ ބޭނުންވެއެވެ.
ޑިޕްރެޝަނަކީ އީމާންތެރިކަން ބަލިކަށިވުމުން ކުރިމަތިވާ ބައްޔެއްގެ ގޮތުގައި ވަރަށް ގިނަ ދިވެހީން ގަބޫލުކުރާކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައިވާ ކަމަށް ރާއްޖޭގެ ސިއްހަތާ ބެހޭ ވުޒާރާއިން (2025) މައުލޫމާތު ދީފައިވެއެވެ. ވީމާ މި ބައްޔަށް ފަރުވާ ހޯދުމަކީ އީމާންކަން ދަށްވުން ނުވަތަ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ ބަލިކަށިކަން ދައްކުވައިދޭ ކަމެއް ކަމުގައި ބައެއް މީހުން ދެކެއެވެ. އިލާހީ ޤާނޫނު ނިޔާކުރާ ގޮތުން، މީހަކަށް ދިމާވާ އުފަލާއި ހިތާމައިގެ ކޮންމެ ހާލަތަކީ ވެސް ދުނިޔެވީ އިމްތިހާނުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަންކަމެވެ (އަލްއަންބިޔާއު، 35)، (މުސްލިމް، 2999). ނަމަވެސް، ޑިޕްރެޝަނަކީ ސީދާ މީހާގެ އީމާންތެރިކަން ބަލިކަށިވުމުން ދިމާވާ މައްސަލައެއްގެ ގޮތުގައި ބުނުން ރަނގަޅެއް ނޫނެވެ.
އިންސާނުންނަށް ކުރިމަތިވާ ފުން ހިތާމައާއި ހިތްދަތި ކަމާ ގުޅޭ ބައެއް ވާހަކަ ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގައި ބަޔާން ވެގެންވެއެވެ. އީމާންތެރިކަން އެންމެ ވަރުގަދަ ބޭކަލުން ކަމުގައިވާ ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންގެ ކިބައިން ވެސް މި ކަންކަން ފެނިފައިވެއެވެ. މިސާލަކަށް، ޔޫސުފު ޢަލައިހިއްސަލާމު ގެއްލުމާ ގުޅިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅު ޔަޢުޤޫބު ޢަލައިހިއްސަލާމުގެ ލޯފުޅު ހުދު ވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ކީރިތި ކުރައްވައި ހިތާމަ ކުރެއްވިއެވެ (ޔޫސުފް، 84). ބޮޑު ވެގެންވާ ބަލި މަޑުކަމެއް ޖެހިވަޑައިގަތުމާއި، ދަރީންނާއި މުދާތައް ގެއްލި އެ ވޭނާއި ހިތާމައިގައި އައްޔޫބު ޢަލައިހިއްސަލާމު އެތައް އަހަރެއް ހޭދަ ކުރެއްވިއެވެ (އަލްއަންބިޔާއު، 83). ހަމަ މި ގޮތަށް، ފުން ހިތާމައާއި ހިތްދަތިކަން ތަޙަންމަލުކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވި ކިތަންމެ ހާދިސާއެއް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ތަޖުރިބާ ކުރެއްވިއެވެ.
މި ބޭކަލުންގެ ތަޖުރިބާތަކަކީ މިއަދުގެ ކްލިނިކަލް ޑިޕްރެޝަނާ އެއް ހަމައެއްގައި ބެލެވޭނެ ކަންތައްތަކެއް ނޫން ނަމަވެސް، މި އިން ދޭހަކޮށްދެނީ ފުން ހިތާމައާއި ހިތްދަތި ކަމަކީ އިންސާނީ ދިރިއުޅުމުގެ ބައެއް ކަމެވެ. އީމާންތެރިކަން އެންމެ ވަރުގަދަ މީހުންނަށް ވެސް މި ހާލަތު ދިމާވެ ދާނެ ކަމެވެ.
ޔުނިވާސިޓީ މަލާޔާގެ ސައިކޮލޮޖިކަލް މެޑިސިން ޑިޕާޓްމަންޓުގެ ޕްރޮފެސަރެއް ކަމަށްވާ، އަޙްމަދު ހާތިމް ސުލައިމާނާއި އޭނާގެ ބައިވެރީން (2019) ހެދި ދިރާސާއަކުން އެނގުނު ގޮތުގައި، ޑިޕްރެޝަނަކީ ސީދާ އީމާންކަން ބަލިކަށިވުމުން ކުރިމަތިވާ ބައްޔެއް ނޫނެވެ. އެއީ، ޑޮކްޓަރީ އަދި ރޫޙާނީ ފަރުވާ ބޭނުންވާ ސިއްހީ ހާލަތެކެވެ. އަޅުކަމާއި ދުޢާއިން މީހާގެ ކެތްތެރިކަން އިތުރުވެ، ނަފުސާނީ ގޮތުން ކުރިމަތިވާ ދަތިކަމަށް ހައްލެއް ލިބުނު ނަމަވެސް އެންމެ އެދެވިގެންވާ ނަތީޖާ ފެންނަނީ ސިއްހީ އަދި ރޫޙާނީ ފަރުވާ އެކުގައި ލިބުމުންނެވެ. ނިއުޒީލޭންޑްގައި ދިރިއުޅޭ މުސްލިމުންނާ ބެހޭ ގޮތުން ޒީނާއާއި ކޮލީން (2016) ކުރި ދިރާސާއިން ފާހަގަކުރެވުނު ގޮތުގައި، ޑިޕްރެޝަންގެ ހާލަތުގައި ދީނީ ޢަމަލީ އަޅުކަންތައް އަދާ ކުރުމުން އެ ބައްޔަށް ލުއިކަން ގެނުވައެވެ. ނަމަވެސް، އެންމެ ރަނގަޅު ނަތީޖާ ފެންނަނީ ރޫޙާނީ - ދީނީ - އަޅުކަންތަކާއި ސިއްހީ އަދި ނަފުސާނީ ފަރުވާ އެއްކޮށްލުމުންނެވެ.
ޑޫކް ޔުނިވާސިޓީގެ ސައިކާއިޓްރިސްޓު ހަރޯލްޑް ޖީ. ކޮއެނިގް (2012) ބުނާ ގޮތުގައި، ނަފުސާނީ ހާސްކަމުގެ ވަގުތުތަކުގައި ދީނާއި ރޫޙާނިއްޔަތުން އަރާމާއި ހަމަޖެހުން ލިބިދެއެވެ. ނަމަވެސް، އީމާންކަން ހަރުދަނާ ވުން އެކަނި އެއީ ޑިޕްރެޝަންގެ ފަރުވާ ކަމުގައި ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. ދުޢާއާއި އަޅުކަމާއި އަދި މުޖުތަމައުގެ އެހީތެރިކަމުން ނަފުސާނީ ވޭނަށް ލުޔެއް ލިބުނު ކަމުގައި ވިޔަސް، ޑިޕްރެޝަނަކީ ސިއްހީ ހާލަތެއް ކަމާއި އެއަށް ޕްރޮފެޝަނަލް ސަމާލު ކަމެއް ބޭނުންވާކަން ހަނދާން ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ.
މަޝްހޫރު މުސްލިމު ސައިކޮލޮޖިސްޓު އަބޫ ޒައިދު އަލް ބަލްޚީ (2013) އޭނާގެ ފޮތް "މަޞާލިޙުލް އަބްދާން ވަލް އަންފުސް"ގައި ބަޔާން ކުރައްވާ ގޮތުގައި، ނަފުސާނީ ބަލިތައް ޖިސްމާނީ ސަބަބުތަކުން ނުވަތަ ރޫޙުން އުފެދި ދާނެއެވެ. އެހެންކަމުން، މިއަށް ބޭނުން ވަނީ ސިއްހީ އަދި ރޫޙާނީ މި ދެ ބައި އެކުލެވޭ ފަރުވާއެވެ. މި ޒަމާނުގެ އިސްލާމީ ސައިކޮލޮޖީގެ ފައުންޑަރުގެ ގޮތުގައި މަޝްހޫރުވެފައިވާ ޑޮކްޓަރު މާލިކު ބަދްރީ (1979) ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، ﷲ އަށް ޒިކުރު ކުރުމާއި ތަވައްކުލު ކުރުމުން ރޫޙާނީ ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރުވެއެވެ. ނަމަވެސް، ޑިޕްރެޝަނަކީ ސީދާ އީމާންކަން ދަށްވުމުގެ ނިޝާނެއް ނޫނެވެ. އެއީ (ރޫޙާނީ ފަރުވާއާ އެކު) ހަމްދަރުދީއާއި ސިއްހީ ފަރުވާ ބޭނުންވާ ބައްޔެކެވެ.
އިސްވެ ދިޔަ މައުލޫމާތުން އެނގުނު ގޮތުގައި ޑިޕްރެޝަނަށް ފަރުވާ ލިބިގަތުމުގައި ސިއްހީ ނުވަތަ ސައިކޮލޮޖިކަލް އެހީތެރިކަން ބޭނުންވާއިރު، ހަމަ އެއާ އެކުގައި އަޅުކަމާއި ހެޔޮ ޢަމަލުތައް ކުރުމަށް ފަރުވާތެރިވެ ޒިކުރާއި ދުޢާގެ ޒަރިއްޔާއިން ރޫޙާނިއްޔަތު ވަރުގަދަކުރަން ޖެހެއެވެ.
އަހަރެމެންގެ ތެރޭގައި ގިނަ ފަހަރަށް ޑިޕްރެޝަނާ މެދު ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތެއްގައި ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބަދަލުގައި އެ ކަން ސިއްރު ކުރެވެއެވެ. ޒުވާން އަންހެނަކު ނަފުސާނީ ފަރުވާ ހޯދަން އުޅޭ ނަމަ އޭނާއަކީ ކަންކަމާ މެދު ބޭކާރު ގޮތުގައި މާ ބޮޑަށް ވިސްނާ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ލޭބަލު ކޮށްފާނެއެވެ. ފިރިހެނެއްގެ ކިބައިން ޑިޕްރެޝަންގެ އަލާމާތްތައް ފެންނަ ހިނދު އޭނާއަކީ ފަރުވާ ކުޑަ ނުވަތަ އާއިލީ ޒިންމާތަކަށް އިހުމާލުވާ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައި، އަޅައިލުމެއް ނުދީ ތިބެދާނެއެވެ. ނަތީޖާ އެއްގެ ގޮތުން އެ ފަދަ މީހުންނަށް އޮތީ ހަނު ތިބުމެވެ. ނުވަތަ ޑިޕްރެޝަން ބަލައިގަތުމުގައި މުޖުތަމައު ދެކޭ - ނުރަނގަޅު - ގޮތާއި ތިމާއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ހިތްދަތި ހާލަތާ ދެމެދުގައި ތާށިވެފައި ތިބުމެވެ.
ވީމާ ޑިޕްރެޝަނާ މެދު އަހަރެމެން ދެކޭ ގޮތް ބަދަލުކުރަން ޖެހެއެވެ. އާއިލާތަކާއި މަދަރުސާތަކާއި މަސައްކަތުގެ މާހައުލާއި، އަދި ޚާއްސަ ކޮށް މިސްކިތްތަކުގައެވެ. ދީނީ ޢިލްމުވެރީންނަށް މި ކަމުގައި ވަރަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާ ކުރެވިދާނެއެވެ. އަޚުލާގީ މައްސަލަތަކުގައި ޢިލްމުވެރީން މުޖުތަމައަށް މަގު ދައްކާ ފަދައިން، ނަފުސާނީ ދުޅަހެޔޮ ކަމާ ބެހޭ ވާހަކަތައް އޭގެ އަސްލު ގޮތުގައި އާންމު ކުރުމަށް އެ ބޭފުޅުންނަށް އެހީތެރި ވެވިދާނެއެވެ. ކޮންމެ ބަލިމަޑުކަމެއްގައި ވެސް ސިއްހީ ފަރުވާއާ އެކުގައި ރޫޙާނީ ފަރުވާ ބޭނުންވާނެކަން ވިސްނައި ދޭން ވާނެއެވެ. ވީމާ، ހޭލުންތެރި ކުރުމުގެ ހަރަކާތްތަކުގައި ޕްރޮފެޝަނަލުންނާ އެކުގައި ދީނީ ޢިލްމުވެރީން ބައިވެރި ވެ ދެބައި މީހުން ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރުން ވަރަށް މުހިންމެވެ.
އަހަރެމެންނަށް މިކަމުގައި ދެ ޒިންމާއެއް އެބައޮތެވެ. ޑިޕްރެޝަނާ މެދު ހަނު ތިބުން ނިމުމަކަށް ގެނައުމާއި، މި ކަމާ ކުރިމަތިލާންޖެހޭ މީހުންނަށް ސިއްހީ އަދި ރޫޙާނީ ދެ ގޮތުން ވެސް ފަރުވާ ހޯދުމަށް އެހީތެރިވެ ދިނުމެވެ. އެބައިމީހުން ނިކަމެތިކޮށް ބާކީ ކޮށްލުމުގެ ބަދަލުގައި އަޅައިލުމާއި ހަމްދަރުދީގެ އަތެއް ދިއްކޮށްލައި އޯގާތެރި ނަޒަރަކުން ބެލުމެވެ. މިއީ އަހަރެމެންގެ ދީން އިރުޝާދު ދޭ ގޮތެވެ.